Tochtstrip ontvouwt zich tot moordzaak

[Ludmilla]

Archivarissen in Amersfoort zijn gestuit op een uiterst zeldzaam document over een streekmoord uit 1739. De brief over een steekpartij met dodelijke afloop in Leersum deed met andere antieke papieren eeuwenlang dienst als tochtstrip in een woning in de Amersfoortse binnenstad.

In het document staat de naam van de moordenaar (Teunis) en dat hij een vrouw en twee kinderen had. Zoekwerk in doopboeken en criminele gerechtsrollen gaven meer informatie. Zijn vrouw heette Errisje Jans van Schaik en zijn dochters Aeltje (gedoopt in Leersum op 13 juni 1728) en Megtelt (gedoopt in Leersum 1 juli 1731). De dochters waren tijdens het misdrijf van hun vader nog maar 10 en 7 jaar oud. Volgens de gerechtsrollen van Leersum was hun vader negen en achttien jaar daarvoor ook al eens veroordeeld voor messentrekkerij. Hij zal ongeveer 40 jaar zijn geweest toen hij deze moord pleegde. Teunis bleek dus een veelpleger en duidelijk iemand met een kort lontje.

Please login or register to see this image.

Rond 8 uur dronken Teunis Dirkse Woudenberg en schaapherder Gerrit Pieterse Cruijff, beiden uit Leersum, een biertje in herberg King William in het dorp Leersum. Gerrit zei dat Teunis een rondje moest geven wat hij weigerde met: "Ik wil geen schelm bier brengen", waarop ze ruzie kregen en Gerrit hem sloeg met zijn hoed. Teunis sloeg terug. De schaapherder gaf Teunis daarna nog een draai om de oren. Ze bedaarden en dronken verder. Later laaide de ruzie weer op en de omstanders zagen dat Teunis vertrok, even later gevolgt door de schaapherder.

Gerrit zocht weer ruzie en trok zijn mes. Teunis verweerde zich door ook zijn mes te trekken. In het donker stak hij van zich af waarop er geroep klonk. Gerrit bleek bloedend op de grond te liggen met een steekwond in zijn hart waaraan hij direct overleed. Teunis vluchtte de boomgaard in en stuurde Paulus Aelbers, een kennis van hem, naar Gerrit toe om te zien hoe ernstig het was. Toen hij het barre nieuws hoorde drong het tot hem door, "Ik moet vluchten, sonder te weeten waar naartoe". De chrirurgijns van Wijk bij Duurstede en Amerongen konden later bij de lijkschouwing alleen maar verklaren dat hij "door geen menselijke hulp te redden was geweest".

IJsselstein was in 1739 één van de vijf vrijsteden in Gelderland, Holland en het Sticht. De andere vier waren Buren, Culemborg, Leerdam en Vianen. Hier lieten ze mensen toe die op andere plaatsen werden gezocht. Over het algemeen ging dit niet om zware criminelen, want op moordenaars en inbrekers zaten ook de inwoners van deze stadjes niet te wachten. Maar als je per ongeluk, of in dit geval uit noodweer, iemand doodde dan kon je vragen of je daar toegelaten werd. In dit verzoekschrift vroeg de drossard (hoofd van criminele zaken) van Leersum aan de drossard van IJsselstein of Teunis naar IJsselstein mocht komen.

Waarom de drossard van Leersum dit verzoekschrift schreef is niet duidelijk. Misschien wilde hij Teunis de hand boven het hoofd houden? Had hij misschien medelijden met zijn vrouw en twee kinderen? Of wilde hij gewoon af van deze hele affaire?

Vertaling

Requeste aan den Hoog Edele Gestrenge Heere Drossard der stad en Baronije van IJsselstein om provisioneele protextie of vrijgelijde, wegens begaane noodweer of manslag.

Aan den hoogedele gestrenge heere drossard, der stad en baronie van IJsselstien.

Geeft ootmoediglijk te kennen Teunis Dirkse Woudenberg, wonende onder de heerlijkheid Leersum, dat hij suppliant op den 5 maart 1739, in den avond is geweest in de herberge van eenen Cornelis van Westbroek; alwaer hij in woorden is geraekt met een schaapherder, Gerrit Peterse Kruijff genaamd; dat hij tussen 8 en 9 uuren nae huijs zullende gaen, door den voornoemden Gerrit Peterse met een mes is geattacquert geworden; dat hij in den donker zig niet weetende te redden, zijn mes getrokken en tegen zijne aenvegter ter weer gesteld heeft; wien hij het ongeluk gehad heeft een wonde toe te brengen, waar aan hij overleden is.

Dat den heere drossart der vrije heerlijkheden Suijlesteijn, Leersum en Ginkel; ter saake de voorzeide manslag; tegens de suppliant edictale citatie procedeert en of wel den suppliant zijn noodweer zoude kunnen bewijsen, dat hij egter niet hasardeeren durft zig in persoon te compareren, of zig in hegtenis te sisteren; vermits zodanige criminele procedures voor hem en zijn vrouw met twee kinderen ruïneus zoude kunnen zijn; werhalven hij te raden is geworden zig te keeren tot U Doorluchtige Hoog Edele Gestrenge versoekende U Doorluchtige Hoog Edele Gestrenge provisioneel apponintement van protexie of vrijgelijde binnen de stad en baronie van IJsselstijn; immersten tijd en wijlen hij suppliant doen blijken zal; dat hij het vreijgelijde en de provicie van haar hoogheijd is meriterende

tWelk doende … enz.

(De tekst is hierna afgebroken)

Please login or register to see this link.

[Guest Masje II]

Dit zijn ook voor historici en genealogen toch prachtige vondsten.

Er zal nog heel veel oude papieren documenten te vinden zijn, die ergens verstopt zitten.

Ook bij archieven en particulieren.

mvg, Masje II

[Guest Masje II]

Ook honderden jaren oude boedelscheidingen kunnen ineens opduiken.

Kunnen ook nog in de archieven verstopt zitten.

Zie onder meer:

mvg, Masje II